zondag 16 november 2014

Burchtheren en -dienaren in het Praag van de 20ste eeuw


24 november is het 25 jaar geleden dat de Tsjechoslowaakse partijleider Milos Jakes moest aftreden, gedwongen door de Fluwelen Revolutie die zich in zijn land voltrok. Op het balkon van de socialistische partijkrant Svobodné Slovo in Praag lichtten Vaclav Havel, Alexander Dubcek en kardinaal Frantisek Tomasek de Tsjechen in. 4 Dagen later gaf de Communistische Partij haar machtspositie op.
Van alle presidenten in het voormalige Tsjecho-Slowijke is Vaclav Havel misschien wel de bekendste. In ieder geval staat hij in onze tijd symbool voor de vrijheid die hij de Tsjechen bracht met 'zijn' Fluwelen Revolutie. Maar in de afgelopen eeuw kende Tsjecho-Slowakije vele hoogte- en dieptepunten. Wie zaten er toen in de Burcht? Een korte tour d'histoire. 

 

De eerste president

 

Voor de Eerste Wereldoorlog maakte 'Tsjecho- Slowijke' nog deel uit van de Oostenrijks - Hongaarse Dubbelmonarchie. Maar met het einde van die oorlog verdwenen ook de Habsburgers van het toneel en werd Tomas Masaryk (1918-1935) de eerste president van de onafhankelijke Republiek Tsjechoslowakije. Hij droeg de macht in 1935 over aan Edvard Benes, overleed in 1937 en heeft zo de aansluiting van Sudetenland bij het Duitsland van Hitler (het verdrag van Munchen in 1938) niet meer mee hoeven maken. Benes zal altijd herinnerd blijven als de president die het eerste slachtoffer was van Hitlers expansie-politiek en het 'gedoogbeleid' van de Westerse mogendheden.


Links Benes en in het midden Masaryk

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Roemruchte bewoners van de Burcht


De meest roemruchte bewoner van de Burcht was natuurlijk Reichsprotector Heinrich Heydrich die zich daar op verzoek van Hitler in 1941 'nestelde' en een schrikbewind voerde.  In 1942 werd hij, na wat eerst een mislukte aanslag leek, gedood door Britse verzetsmensen met de hulp van het Tsjechische verzet.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het er niet beter op. In 1948 kwamen de communisten aan de macht, met steun van de Sovjet Unie. Vijf jaar lang zetelde vervolgens de niet minder beruchte Klement Gottwald in de Burcht. In die jaren werkte een jonge Alexander Dubcek zich langzaam op binnen de partij om uiteindelijk als secretaris en feitelijk politiek leider vorm te geven aan het 'Socialisme met een menselijk gezicht.'

Revoluties


Wie herinnert zich niet de verhalen van de Praagse Lente in 1968, die uiteindelijk met het binnenvallen van de de  Russen veranderde in een gure winter die tot 1989 zou duren. Dubcek verdween van het toneel om pas in 1989 kortstondig in de openbaarheid terug te keren. 
Tsjechoslowakije werd in de decennia daarna één van de minst leefbare landen van het Oostblok, ook wel het Biafra van de geest genoemd. De architect: Gustav Husak. Hij bewoonde de Burcht van 1975 tot 1989. Tijdens zijn regime ontstond Charta'77. Een mensenrechtenbeweging waar Vaclav Havel, onder andere, één van de grondleggers van was en de latere beweging Burgerforum, die tot doel had het regime met vreedzame middelen omver te werpen. Ook hiervan was Vaclav Havel één van de bekende gezichten en woordvoerder. 


Eind december 1989

 


Met de val de muur op 9 november 1989 zeeg het hele kaartenhuis van Oostblok-regimes inéén. De zomermaanden voorafgaande aan die fluwelen revoluties waren in Praag zeer warm en vol van een zinderende spanning die in de lucht hing. Het regime rook onraad. Ik heb nog nooit zoveel politiebusjes in Praag gezien en het permanente geronk van helikopters boven de stad deed het gevoel van onveiligheid alleen maar toenemen. Uiteindelijk voltrok zich een wonder. Zonder geweld gaf de Communistische Partij op 29 november haar machtspositie op en een maand later hadden de Tsjechen en (toneel-)schrijver en actievoerder als president in de Burcht. Hij zou daar 13 jaar lang blijven zitten tot hij in 2003 grondwettelijk geen derde termijn als president meer mocht aangaan.