dinsdag 11 februari 2014

'Praag, dit moedertje, houdt mij in haar klauwen'


Kafkaesk

Franz Kafka. Wie kent hem niet. In ieder geval van naam. En het woord waar hij nog steeds beroemd om is: Kafkaesk. Maar wat weten we werkelijk over hem en wie heeft echt al die verhalen gelezen? Misschien Het Slot of Het proces of Amerika. Zijn bekendste werken. Of Metamorfosis.


Een van de redenen waarom ik gekozen heb een themareis aan te bieden over 'het Praag van Franz Kafka' is
zijn (on-)bekendheid. En het feit dat hij bijna zijn hele leven in Praag gewoond heeft. Hij kon zich er niet van los maken. Hij leefde in een interessante tijd, in een prachtige stad. Bovendien te midden van een grote groep, nu veelal vergeten schrijver en dichters. En het fascinerende is: Franz Kafka is nog steeds een inspiratiebron is voor kunstenaars.

2014

Eerst even wat jaartallen:
In 2014 is het 90 jaar geleden dat Franz Kafka overleed. Niet in Praag maar in Wenen.
2014 is ook het jaar waarin we herdenken dat 100 jaar geleden de Eerste Wereldoorlog (WOI) losbarstte met het schot in Sarajevo, een stad die deel uitmaakte van de Oostenrijks Hongaarse Dubbelmonarchie. Een oorlog die alles verwoeste wat tot Kafka's wereld had behoord. Praag zou nooit meer dezelfde stad zijn. Voor WOI was Praag de derde grote stad van de Oostenrijks Hongaarse Dubbelmonarchie, na Wenen en Boedapest. Maar vergeleken bij deze twee toch meer een provinciehoofdstad (van Bohemen) dan een bruisende metropool. De grote uitzondering vormden de schrijvers en dichters, en dan vooral de Duitstalige joodse schrijvers. Je struikelde er over. En de muziek. Praag kon je met recht de muziekhoofdstad van Europa noemen. Cultureel was het goed toeven in de Praagse koffiehuizen.

Eigen Republiek

Na de WOI was het gedaan met het keizerrijk van Franz Josef. Praag werd de hoofdstad van een onafhankelijke Tsjechoslowaakse Republiek. Voor Duitsers en dan vooral de Duitstalige joden betekende dit in de praktijk een achteruitgang. Het antisemitisme dat altijd al aanwezig was geweest in de Dubbelmonarchie werd nu veel gewelddadiger. Veel joden dachten over emigratie naar (toen nog) Palestina. Kafka was getuige van zijn tijd maar nam geen stelling. Hij bleef in Praag.

En in 2014 herdenkt Tsjechië dat 25 jaar geleden de muur viel (1989). Met de beroemde Fluwelen Revolutie verdwenen de communisten als voornaamste macht van het toneel en werd een toneelschrijver president van de Tsjechoslowaakse Republiek, Vaslav Havel. En later van de Tsjechische Republiek toen Slowakije zich - ook geweldloos - losmaakte van Tsjechië.

Een mooi jaar dus om naar Praag te gaan.

zondag 2 februari 2014

Kafka, Heydrich of Muca

Keuzes

Het blijft moeilijk, keuzes maken. Nu ik voor Praag 'ga' moet ik binnen de mogelijkheden en voorkeuren die ik heb toch weer keuzes maken. Gaat het eerste reisadvies over Reinhard Heydrich, over het Praag van Franz Kafka of over de Jugendstil in Praag? Ik vraag het mijn klankbordgroep. De voorkeuren zijn verdeeld. Heydrich en Kafka lijken de eerste plaats te delen maar nog niet iedereen heeft gereageerd. Waarom een keuze uit deze drie? Om te beginnen: waarom HHHH?



Het kwade

De moord op de Reichsprotector van Bohemen en Moravie in 1942 in Praag spreekt mij aan. Het past binnen de fascinatie die ik al jarenlang heb voor het kwade. Met als ultieme dieptepunt de holocaust waar Heydrich één van de breinen achter was. De geschiedenis van de moord op Reinhard Heydrich (en de gevolgen voor de Tsjechische bevolking) is op allerlei manieren verbeeld en verwoord. In film, literatuur maar ook als thriller. De aanpak van Laurent Binet in HHHH (Himmlers hersens heten Heydrich) heeft zowel in literaire als in historische kringen veel losgemaakt. Een verdienste van het boek is in ieder geval dat het 'Heydrich' weer op de kaart gezet heeft.

Humor

Een heel andere insteek kiest Jiri Weil (1900-1959) met zijn boek 'Mendelssohn op het dak'. Geboren en getogen in een joods-orthodox gezin in de buurt van Praag geeft hij een intrigerend en, zeker in het begin, humoristisch beeld van Praag en zijn inwoners aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Heydrich is net aangesteld als Reichsprotector en ontdekt dat op het dak van het concertgebouw, tussen vele standbeelden van componisten, ook dat van de 'jood' Mendelssohn staat. Dat beeld moet er af. Heydrich geeft een SS 'er de opdracht het te regelen. Uiteindelijk trekken twee Praagse arbeiders per ongeluk Richard Wagner van het dak. De favoriet van Hitler. Reinhard Heydrich is in dit boek meer op de achtergrond aanwezig als veroorzaker van de gebeurtenissen in het boek.

Spanning

En terwijl Laurent Binet zichzelf en zijn houding tot de geschiedenis en zijn onderwerp centraal stelt hebben we ook nog Philip Kerr. Deze Schotse schrijver van 'literaire' thrillers heeft de moord op Heydrich tot onderwerp van 'Praag fataal' gemaakt. Een thriller uit de reeks 'Bernie Gunther detectives'. Een lekker weg lezend boek. Kerr houdt zich aan de feiten en maakt er een spannende thriller van.
Drie verschillende aanpakken. Drie manieren om naar het drama van de moord te kijken.
En alle drie interessant genoeg om iets mee te doen in de verdiepingsmodule 'De beul van Hitler'.

Over kafka meer in het volgende blog.